کیکم
نام علمی: کیکم ، کیکم Acer monspessulanum نام یک گونه از سرده افرا است. از گونه‌های پهن‌برگ مناطق نیم‌خشک سرد است که حفظ آن به‌عنوان یکی از ذخایر توارثی گونه‌های جنگلی، از اهمیت خاصی برخوردار است. در ایران زیرگونه‌های تحت عنوان‌های کرکو، کی‌کف یا کیکم کردستانی (subsp. Assyriacum (Pojark) Rech.f.1969)، کهوک یا کیکم قفقازی (subsp. ibericum (M.B.) Yaltrik.1967)، سیاه کرکو یا کیکم ترکمنی (subsp. turcomanicum (Pojark) Rech.f.1969)، کیکم شیرازی (subsp. cinerascens (Boiss) Yaltrik 1967) و کهکم یا کیکم ایرانی (subsp. persicum (Pojark) Rech.f.1969) که انحصاری ایران است.وجود دارد این درخت می‌تواند به ارتفاع 3 تا 6 سانتی‌متر رشد کند ولی معمولا به صورت درختچه رشد می‌نماید. این درخت برگریز، بومی مدیترانه می‌باشد. درخت کیکم دارای شاخه‌های منشعب و تاج کروی شکل است. پوست درخت، خاکستری تیره است و زمانی که درخت بالغ می‌شود رنگ پوست روشن تر می‌شود. برگ‌ها لوبدار، کوچک و به رنگ سبز تیره براق هستند و در پاییز زرد رنگ می‌شوند. زمان شکوفه دهی اواسط بهار می‌باشد. این درخت سرما را تا حد زیادی تحمل می‌کند و در دمای 28- درجه سانتی‌گراد هم زنده می‌ماند و در مناطقی که دمای هوا در زمستان 28- تا 1- درجه سانتی‌گراد است رشد می‌کند. درخت کیکم در برابر هرس زیاد مقاوم است به همین دلیل یک درخت مناسب برای درست کردن بونسای می‌باشد. همچنین برای کاشت در باغچه، فضای سبز، پارک‌ها و ... نیز بسیار مناسب است و چشم انداز زیبایی ایجاد می‌کند. . در استان فارس و کرمان این گونه تا ارتفاع 2800 متری از سطح دریا در جوامع ارس حضور دارد. چوب آن دارای گره های زیبایی است که در کارهای کنده کاری روی چوب و منبت کاری استفاده می شود . در ضمن از چوب آن در صنایع خاتم استفاده می شود . برخی منابع فارسی Acer monspessulanum را کیکم دانسته‌اند و برخی دیگر منابع آن را کرکو دانسته‌اند و واژه کیکم را برای Acer cinerascens به‌کار برده‌اند. رنگ چوب درون قهوه ای تیره با نقشهای زیبا و بیرون چوب قهوه ای روشن است. زیر گونهA.monspessulanum تا چندی قبل گونه جدا گانه ای محسوب می شد ولی امروز آنرا یکی از زیر گونه های کرکو به شمار آورده اند این درخت در جنگل های غرب با درختان بلوط همراه است که این زیرگونه به کیکم کرمانی معروف است و پراکنش این زیرگونه بیشتر در استان کرمان است ودر ارتفاعات کرمانشاه - خرم اباد - بختیاری و پاسارگاد هم وجود دارد. پایین ترین ارتفاع آن در قصر شیرین ۱۵۰۰ متر و بالاترین در کهکیلوییه تا ۲۷۰۰ متر دیده می شود ودر ارتفاعات کوه خبر بافت ۱۷۰۰ـ۲۴۹۰ متر نیزشناسایی شده است و این زیر گونه بومی ایران نیست. امروزه متاسفانه بسیاری از گونه های درختان و درختچه های بومزاد به دلایل متفاوتی از جمله بهره وری نامناسب از جنگل ها و مراتع چرای نامناسب،دخل و تصرف های غیر قانونی و بدون مجوز،عدم وجود قوانین حمایت کننده و یا اجرا نتشدن قوانین موجو،در خطر انقراض قرار گرفته اند و به اشتباه برایر ایرانی ( Persian briar ) نام گرفته که خیانتی به این گونه مهم و در حال انقراض انجام شده است Persian briar Does not exist کیکم متریال ساخت بافور نیست در گذشته برای ساخت بافور ( وافور ) و چپق به اشتباه استفاده می شده است . در این میان گونه های درختی و درختچه ای جنگلی از سهم بالاتری برخوردارند و با سرعت بیشتری نیز در معرض نابودی و فرسایش ژنتیکی قرار گرفته اند. با توجه به اینکه در مناطق خشک و نیمه خشک تنوع کمتر از نظر پوشش گیاهی وجود دارد و گونه های سازگار شده با این نوع اقلیم ها ارزش بالایی در حفظ زیست بوم موجود دارند"جلوگیری از تخریب زیستگاه و فرسایش ژنتیکی این گونه ها نه تنها یک وظیفه ملی،بلکه یک رسالت جهانی می باشد. کیکم گونه در خطر می باشد نام علمی درختان افرا(Acer spp)واژه لاتین است وبه معنای تیزوسخت می باشد و آن به علت تیز بودن انتهای لوب بزرگ بعضی ازگونه های آن است. افرا در ایران دارای گونه ها و واریته های متفاوت است و اغلب دارای چوب های صنعتی می باشد و علاوه بر استفاده های مختلف صنعتی،مبل سازی و...وبرگ آن نیز به عنوان علوفه استفاده می شود. شکل برگ،طول و عرض و میوه و زاویه بین دو آکِن و صاف بودن و یا کرکدار بودن بذر یا داخل میوه سبب تشخیص گونه های مختلف افرا از یکدیگر می گردد. این درخت در جنگل های غرب همراه با درختان بلوط همراه است که این زیر گونه به کیکم کرمانی معروف است و پراکنش این زیرگونه بیشتر در استان کرمان است و در ارتفاعات کرمانشاه، خرم اباد، بختیاری و پاسارگاد هم وجود دارد. پایین ترین ارتفاع آن در قصر شیرین1500 متر و بالاترین در کهکیلویه تا 2700 متر دیده می شود. در ارتفاعات کوه خبر بافت 2490-1700 متر نیز شناسایی شده است و این زیر گونه بومی نیست. (بومی ایران نیست) زیر گونه دیگر A . بکری- رابر وسیاه کوه وجود دارد و بومزاد است (فقط در ایران وجود دارد)و اطلاعات در مورد این زیرگونه براساس Red Data Book ناقص است (DD). این دو زیر گونه در استان کرمان در مناطقی مانند جبال بارز- رابر و جواران در معرض تخریب قرار گرفته اند که میتوان به وجود همیشگی دام در منطقه اشاره کرد که با تغذیه از شاخ و برگ درختان که باعث کوتاهی این درختان گردیده و همچنین با تغذیه از بوته های کوچک و جوان باعث می شود زاد آوری این گیاهان کاهش پیدا کند و بدلیل استفاده عشایر این مناطق از چوب این درختان برای سوخت و وجود بذر های نافریور (Recalcitrant ) این درختان باعث شده است این دو زیر گونه در معرض تخریب قرار گیرند. شیره گیاهی این درخت دارای معادل 240 تا 270 گرم قند در لیتر می باشد. برگ های افرا ظاهر پنجه ای شکل دارند و گل های آن که قبل از ظاهر شدن برگ ها پدید می آیند به رنگ زرد دیده می شوند. میوه آن بی کرک و متورم در قاعده است و از باقیمانده آن پس از عمل استخراج قند، ملاس (نوعی سرکه) بدست می آورند. برای استخراج شیره گیاه، معمولاً شکاف هایی در ساقه درخت، از ارتفاع یک متری زمین ایجاد می کنند و شیره حاصل را در ظروفی جمع آوری می کنند با جوشاندن این شیرابه به مدت چند ساعت مایع نسبتاً غلیظی با طعم مطبوع بدست می آید که با تغلیظ آن ماده غلیظ تری بدست می آورند که اگر این ماده حرارت ببیند و آب آن به کلی تبخر شود به حالت جامد در می آید که همان قند است. از شیره حاصل از درختان مذکور در کارخانجات قند، قند استخراج می کنند ولی ارزش قند حاصله قابل مقایسه با نیشکر و چغندرقند نیست. این گونه در جنگل های شمال ایران وجود دارد که به نام محلی کیکم شناخته می شود و با توجه به شباهت نام محلی به نظر می رسد گونه ای که در استان کرمانشاه می روید خواص مشابه همان گونه را داشته باشد. از چوب درختان جنس افرا در مبل سازی، تهیه لت جهت پوشش خانه ها و تیر و تخته های کندوج (انبار برنج) استفاده می شود. برگ كيكم عموماً به مصرف تعلیف گاو می رسد. درخت کیکم در هر نوع خاکی به عمل می آید اما گونه کیکم در نواحی جنگلی و در خاک های گچی می روید اما به بیشتر خاک ها و شرایط مقاوم می باشد، ولی گونه های مختلف آن در خاک های آهکی سازگارتر هستند و به آفتاب کامل نیاز دارند. بذرها به تعداد یک دانه به شکل گرد و سبز رنگ و به قطر حدود ۳ تا ۵ میلیمتر است. که در انتهای بهم رسیده بال میوه قرار دارد وزن هزار دانه بذور کیکم بین ۳۰ تا ۵۰ گرم می باشد. بذر اکثر افراها در پاییز می رسند قبل از کاشت اگر بذر به مدت یک هفته در آب غوطه ور باشد و هر روز آب آن عوض شود در جوانه زنی مؤثر خواهد بود بطور کلی بذر افراها را نباید گذاشت که خشک شوند و موقع کاشت در عمق یک سانتیمتری با پوشش نازک از ماسه و در محلی سایه دار کاشته می شود. کاشت بذر درخت کیکم: قبل از کاشت بذرها را به مدت 24 ساعت در آب بخیسانید. یک بستر کاشت شامل 50 درصد کمپوست و 50 درصد شن و ماسه آماده کنید (به جای شن و ماسه می‌توانید از پرلیت یا ورمیکولیت استفاده کنید)، سپس آن را مرطوب نمایید. بذرها را به عمق 1 سانتی‌متر در بستر کاشت، بکارید. بستر کاشت را مرطوب نگه دارید ولی آن را خیس نکنید. گلدان را در یک پلاستیک قرار دهید. بذر درخت کیکم برای جوانه زنی به دوره سرمادهی نیاز دارد و بعد از کاشت باید به مدت 90 روز در دمای 4 درجه سانتی‌گراد نگه داری شود. دمای یخچال برای نگه داری گلدان مناسب است. در صورتی که در پاییز اقدام به کاشت بذر درخت کیکم کرده‌اید، می‌توانید گلدان را به مدت 90 روز خارج از خانه قرار دهید تا به طور طبیعی سرمادهی شود. در طول این مدت خاک را مرطوب نگه دارید. اگر بذری در طول این مدت جوانه زذ، آن را از گلدان خارج کنید و با دقت بکارید. بعد از اتمام دوره سرمادهی، بذرها آماده کاشت هستند. بذرها را در یک کمپوست خوب و با کیفیت به عمق یک سانتی‌متر بکارید. دمای مناسب برای جوانه زنی 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد است. بذر درخت کیکم در دمای بالای 25 درجه جوانه نمی‌زند. بعد از جوانه‌زنی، نهال‌ها به سادگی و بدون مشکل رشد می‌کنند. نهال کیکم را میتوان در بهار بعد از رفع سرما به زمین منتقل کرد. خاک‌های لومی با زهکشی خوب برای کاشت نهال کیکم مناسب می‌باشند. درخت کیکم در آفتاب کامل و سایه آفتاب قادر به رشد است. نهال‌ها را به خوبی آبیاری کنید و از رشد علف‌های هرز در اطراف آن‌ها جلوگیری کنید. فاصله بین نهال‌ها را 2 تا 3 متر در نظر بگیرید. فاصله کاشت بین گیاهان: 2 تا 3 متر عمق کاشت بذر: 1 سانتی‌متر مدت زمان جوانه‌زنی: یک تا دو ماه دمای مناسب برای جوانه‌زنی: 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد نور: آفتاب کامل، سایه آفتاب خاک: لومی آب: متوسط منطقه: معتدل، سردسیر دوره زندگی: چندساله وضعیت هیبرید: گرده‌افشانی باز وضعیت گیاه در کشور : کیکم گونه در حال انقراض به علت برداشت بی رویه جهت ساخت مصنوعات چوبی و عدم جایگزینی مناسب Say no to kikom #نه_به_کیکم